بسته بندی بلیستر: انواع، کاربرد و مزایا(بررسی جامع)

مقدمه

بسته‌بندی بلیستر (Blister Pack) یکی از کارآمدترین و متنوع‌ترین روش‌های بسته‌بندی است. این نوع بسته‌بندی به شکل محفظه‌های کوچک پلاستیکی (شفاف یا غیرشفاف) یا آلومینیومی است که محصول درون آن قرار می‌گیرد. بسته‌بندی بلیستر به طور گسترده‌ای در صنایع دارویی، الکترونیک، مواد غذایی، لوازم آرایشی و بهداشتی، اسباب بازی، ابزارآلات و دیگر کالاهای مصرفی استفاده می‌شود.

هدف اصلی بلیسترپک، حفاظت از محصول در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت، هوا و آلودگی برای دوره‌های زمانی طولانی است. همچنین، بسته‌بندی بلیستر با فراهم کردن یک لایه محافظ و قابل شناسایی، ایمنی محصول را افزایش داده و قابلیت مشاهده آن را بالا می‌برد و در نتیجه به افزایش عمر مفید محصول کمک می‌کند.

تعریف و اجزا

تعریف بلیستر (Blister) از واژه انگلیسی به معنای برجستگی، تاول یا حباب گرفته شده است. بسته‌بندی بلیستر، یک نوع بسته‌بندی از پیش فرم‌دهی شده است که معمولاً از یک حفره یا پاکت ساخته شده از یک تار شکل‌پذیر (اغلب پلاستیک ترموفرمینگ شده) تشکیل می‌شود و محصول در این محفظه برجسته قرار می‌گیرد. بسته‌بندی بلیستر علاوه بر شکل‌دهی حرارتی (وکیوم فرمینگ)، به بسته‌بندی فویلی (شکل‌دهی سرد) نیز اطلاق می‌شود.

اجزای اصلی

اجزای اصلی بسته‌بندی بلیستر از دو جزء اصلی تشکیل شده است که محصول را از آسیب‌های محیطی محافظت می‌کنند:

۱. محفظه یا قطعه شکل‌دهی شده (Cavity):

این بخش اصلی معمولاً از ترموپلاستیک‌ها ساخته می‌شود. این محفظه می‌تواند شفاف یا غیرشفاف باشد و یا از فویل آلومینیومی تشکیل شود. محفظه پلاستیکی بلیستر، سفتی ساختاری و حفاظت فیزیکی برای فرم دوز دارویی را فراهم می‌کند.

۲. پوشش پشتی یا درپوش (Backing/Lidding Seal):

این پوشش پشتی محصول را مهروموم می‌کند و می‌تواند از مقوا، فویل آلومینیومی یا پلاستیک باشد. پوشش پشتی معمولاً با استفاده از حرارت و فشار (پرس) به قطعه وکیومی متصل می‌شود.

انواع مهروموم

مهروموم کردن پوشش پشتی به محفظه اصلی به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود:

۱. چسب و پرس حرارتی:

در این روش، پوشش مقوایی دارای چسب مخصوص، با پرس و حرارت به محفظه پلاستیکی متصل شده و یک مهروموم مقاوم ایجاد می‌کند.

۲. جوش هایفرکانس (High-Frequency Welding):

این روش برای اتصال محکم محفظه و پوشش پشتی پلاستیکی (در ساختارهای پلاستیک روی پلاستیک) کاربرد دارد.

۳. کشویی:

محفظه اصلی از سه طرف خم می‌شود تا پوشش پشتی (مقوایی یا پلاستیکی) به صورت کشویی در آن قرار گیرد.

۴. تاشو/صدفی (Clamshell):

این نوع بسته‌بندی لولایی شامل یک قطعه است که روی خود تا می‌شود و لبه‌های آن چفت یا جوش داده می‌شوند.

مواد ساختاری (Materials)

انتخاب مواد برای بسته‌بندی بلیستر به نیازهای محصول (مانند طول عمر و میزان حساسیت به رطوبت/اکسیژن) بستگی دارد.

۱. PVC (پلی وینیل کلراید):

متداول‌ترین ماده پایه برای تار شکل‌دهی است. مزایای اصلی آن شامل هزینه پایین و سهولت ترموفرمینگ است. این ماده در بسته‌بندی‌های بلیستر به صورت پی وی سی سخت (RPVC) و بدون پلاستیسایزر استفاده می‌شود تا سفتی ساختاری لازم را فراهم کند. با این حال، معایب اصلی آن مانع ضعیف در برابر نفوذ رطوبت و اکسیژن است. به همین دلیل، اغلب برای افزایش ویژگی‌های محافظتی با PVDC یا PCTFE پوشش داده می‌شود یا لمینیت می‌شود.

۲. PET (پلی‌اتیلن ترفتالات):

به دلیل ویژگی قابل بازیافت بودن و پایداری محیط زیستی به عنوان یک راهکار پایدار برای بسته‌بندی بلیستر شناخته می‌شود. این ماده شفافیت بالایی دارد و برای نمایش محصول در خرده‌فروشی‌ها حیاتی است.

۳. PVDC (پلی وینیلیدن کلراید):

این ماده می‌تواند روی فیلم PVC یا سایر فیلم‌ها پوشش داده شود تا خواص مانع بسیار بالایی در برابر رطوبت و اکسیژن ایجاد کند. فیلم‌های بلیستر پوشش داده شده با PVDC متداول‌ترین و رایج‌ترین فیلم‌های مانع مورد استفاده در بلیسترهای دارویی هستند و اقتصادی‌ترین روش برای افزودن این خواص به PVC می‌باشند. ساختارهای آن به صورت دوپلکس (PVC/PVDC) یا تریپلکس (PVC/PE/PVDC) موجود است.

۴. PCTFE (پلی کلروتریفلوئورواتیلن):

این ماده می‌تواند روی PVC لمینیت شود تا مانع رطوبتی بسیار بالایی به دست آید. فیلم‌های PCTFE در مقایسه با سایر فیلم‌های پلاستیکی مورد استفاده، کمترین نفوذپذیری بخار آب را دارند. ساختارهای آن شامل PVC/PCTFE (دوپلکس) و PVC/PE/PCTFE (تریپلکس) است و این ماده گران‌ترین گزینه پلاستیکی می‌باشد.

۵. COC/COP (کوپلیمر الفین حلقوی):

کوپلیمرهای الفین حلقوی (COC) یا پلیمرهای الفین حلقوی (COP) می‌توانند مانع رطوبتی برای بلیسترپک‌ها ایجاد کنند و معمولاً در ترکیب با پلی‌پروپیلن (PP) یا پلی‌اتیلن (PE) استفاده می‌شوند. این رزین‌ها معمولاً آمورف بوده و به دلیل خصوصیات ترموفرمینگ خوب حتی در حفره‌های عمیق، مورد توجه قرار گرفته‌اند.

۶. فویل آلومینیومی (Aluminum Foil):

به عنوان درپوش (Lidding Film) برای بسته‌بندی محصولاتی مانند داروها که به حفاظت بالا نیاز دارند، ایده‌آل است. آلومینیوم خواص مانع عالی دارد و یک مهروموم محکم در برابر رطوبت، هوا و نور ایجاد می‌کند.

۷. Cold Form Foil (CFF):

این فیلم به عنوان بلیستر فویلی شکل‌دهی سرد شناخته می‌شود و از یک لمینیت سه‌لایه شامل PVC/آلومینیوم/پلی‌آمید ساخته شده است که لایه PVC در تماس با محصول قرار می‌گیرد. مزیت اصلی آن ایجاد یک مانع تقریباً کامل در برابر آب و اکسیژن است که عمر مفید محصول را افزایش می‌دهد.

۸. فویل لیدینگ (Lidding Foils):

بلیسترهای دارویی اغلب با یک فویل درپوش که قابلیت فشار دادن و باز شدن (push-through) دارد، بسته می‌شوند. متداول‌ترین نوع، آلومینیوم سخت ۲۰ میکرومتری است که در داخل با لاک حرارتی و در بیرون با پرایمر چاپی پوشش داده می‌شود.

روش‌های تولید (Methods)

فرآیند تولید بسته‌بندی بلیستر معمولاً به صورت شکل‌دهی-پر کردن-مهروموم کردن (form-fill-seal) انجام می‌شود. سه روش اصلی برای شکل‌دهی محفظه وجود دارد:

۱. ترموفرمینگ (Thermoforming):

در این روش، فیلم یا شیت پلاستیکی (مانند PVC) از یک حلقه باز شده و از یک ایستگاه پیش‌گرمایی عبور داده می‌شود تا نرم و انعطاف‌پذیر شود. سپس پلاستیک گرم به ایستگاه فرم‌دهی می‌رسد و با استفاده از فشار زیاد (۴ تا ۸ بار) یا فشار منفی هوا (وکیوم) به داخل قالب منفی شکل داده می‌شود. قالب پس از شکل‌گیری سرد می‌شود تا پلاستیک شکل خود را حفظ کند. این روش سریع و مؤثر است و برای بسته‌بندی‌های شفاف و متراکم‌تر مناسب است.

۲. فرم‌دهی سرد (Cold Forming):

در این روش، فیلم لمینیت بر پایه آلومینیوم به سادگی و توسط یک مُهر (stamp) و فشار مکانیکی، و در دمای اتاق به داخل قالب فشرده می‌شود. آلومینیوم کشیده شده و شکل خود را حفظ می‌کند. مزیت اصلی آن، ایجاد یک مانع تقریباً کامل در برابر رطوبت و اکسیژن است. معایب آن شامل سرعت تولید کندتر، عدم شفافیت و اندازه بزرگ‌تر کارت بلیستر است.

۳. ترمو-فرم‌دهی سرد (Thermo Cold Forming):

این یک فرآیند ترکیبی است که مزایای هر دو روش را در خود دارد. ابتدا محصول با تکنیک ترموفرمینگ (برای ایجاد لایه اول شفاف و سخت) بسته‌بندی می‌شود، و سپس با یک لایه بیرونی شکل‌دهی سرد مجدداً بسته‌بندی می‌شود. این فرآیند حداکثر مانع را در برابر رطوبت و اکسیژن فراهم می‌کند و برای محصولات حساس که همزمان نیاز به مشاهده شدن دارند، ایده‌آل است.

انواع بسته‌بندی بر اساس ساختار

بسته‌بندی بلیستر بسته به اجزا و نحوه مهروموم شدن دارای ساختارهای گوناگونی است.

۱. بلیستر روی کارت (Face Seal/Carded):

در این نوع، محفظه پلاستیکی ترموفرمینگ شده روی یک کارت مقوایی که دارای چسب فعال شونده با حرارت است، پرس و چسبانده می‌شود. این بسته‌بندی رایج برای کالاهای مصرفی کوچک مانند اسباب‌بازی‌ها و سخت‌افزار استفاده می‌شود.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بسته‌بندی به مقاله «بسته بندی وکیوم فرمینگ بلیستر پرسی» مراجعه کنید.

۲. بلیستر بین کارت (Trap):

محفظه پلاستیکی و محصول بین دو کارت مقوایی یا یک کارت تاشو محکم می‌شود. این ساختار به دلیل وجود دو کارت، فضای بیشتری برای تبلیغات فراهم می‌کند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بسته‌بندی به مقاله «بسته بندی وکیوم فرمینگ بلیستر میان کارتی» مراجعه کنید.

۳. بلیستر کشویی (Slide):

در این ساختار، لبه‌های محفظه پلاستیکی از سه طرف خم می‌شوند تا یک پوشش پشتی (معمولاً مقوایی) به صورت کشویی در آن قرار گیرد. این طراحی می‌تواند امکان دسترسی آسان به محصول را فراهم کند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بسته‌بندی به مقاله «بسته بندی وکیوم فرمینگ کشویی» مراجعه کنید.

۴. بلیستر تاشو (Clamshell/Hinged):

یک بسته‌بندی بلیستر لولایی است که از یک ورق پلاستیک تشکیل شده و روی خودش تا می‌شود. این نوع اغلب به صورت امنیتی مهروموم می‌شود تا باز کردن آن با دست دشوار باشد. می‌تواند دارای قفل‌های چفتی یا جوش هایفرکانس باشد.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بسته‌بندی به مقاله «بسته بندی وکیوم فرمینگ صدفی(تاشو-لولایی)» مراجعه کنید.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بسته‌بندی همچنین می‌توانید به مقاله «بسته بندی وکیوم فرمینگ تاشو کارتی» مراجعه کنید.

۵. بلیستر جوش هایفرکانس:

این بسته‌بندی شامل یک قطعه وکیومی و یک پوشش پلاستیکی است که برای مهروموم شدن دائمی، دو قطعه با استفاده از دستگاه هایفرکانس به یکدیگر جوش داده می‌شوند. این روش یکی از بهترین روش‌های مهروموم در وکیوم فرمینگ است.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بسته‌بندی به مقاله «بسته بندی وکیوم فرمینگ هایفرکانس» مراجعه کنید.

۶. سینی‌های بلیستر (Blister Trays):

این سینی‌ها از بسته‌بندی‌های دارویی متفاوت هستند. جنس آن‌ها از ورق پلاستیکی ضخیم‌تر است (اغلب بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میکروگرم) و قابلیت فروپاشی ندارند. این سینی‌ها اغلب به عنوان سینی‌های حمل‌ونقل، سینی‌های قطعات یا سینی‌های داخلی بسته‌بندی (Insert Trays) به کار می‌روند.

۷. بلیستر دارویی (PTP):

این نوع بسته‌بندی برای دوز واحد محصولات دارویی (قرص، کپسول) استفاده می‌شود. به آن بسته فشاری (push-through pack) نیز می‌گویند، زیرا فویل درپوش شکننده است و با فشار دادن محفظه، دارو خارج می‌شود. این ویژگی اطمینان از حفظ یکپارچگی و ماندگاری انفرادی هر دوز را فراهم می‌کند.

کاربردها

بسته‌بندی بلیستر به دلیل محافظت فیزیکی، شفافیت و امنیت بالا، در صنایع مختلفی کاربرد دارد.

۱. صنایع دارویی:

متداول‌ترین کاربرد بلیسترپک‌ها، بسته‌بندی دوز واحد برای قرص‌ها، کپسول‌ها و لوزنج‌ها (مانند آبنبات گلو درد) است. این نوع بسته‌بندی برای محافظت در برابر رطوبت و دستکاری و همچنین برای ایجاد بسته‌بندی تقویمی (چاپ روزهای هفته برای یادآوری مصرف) ضروری است.

۲. کالاهای مصرفی/الکترونیک:

برای بسته‌بندی اسباب‌بازی‌ها، سخت‌افزار، اقلام الکترونیکی کوچک مانند باتری‌ها، فلش مموری، کابل‌ها و قطعات کامپیوتری استفاده می‌شود. این بسته‌بندی‌ها امکان مشاهده کامل محصول را فراهم می‌کنند و در عین حال به عنوان بازدارنده سرقت عمل می‌کنند.

۳. آرایشی و بهداشتی:

برای محصولاتی مانند لوازم آرایشی (ریمل، رژ لب)، مسواک، تیغ اصلاح و لوسیون‌ها استفاده می‌شود. شفافیت بلیستر به جذابیت بصری و نمایش محصول کمک کرده و از دستکاری و آلودگی جلوگیری می‌کند.

۴. صنایع غذایی:

برای بسته‌بندی میان‌وعده‌ها، آبنبات‌ها، آدامس، شکلات‌ها و برخی مواد غذایی مانند پنیر و ماست استفاده می‌شود. این بسته‌بندی به حفظ محصولات در برابر رطوبت کمک کرده و عمر مفید آن‌ها را افزایش می‌دهد.

۵. ابزارآلات و قطعات یدکی:

برای ابزارهای کوچک دستی (پیچ‌گوشتی، آچار) و قطعات یدکی خودرو (مانند فیوزها و لامپ‌ها) استفاده می‌شود. این بسته‌بندی محافظت فیزیکی را تضمین می‌کند و از گم شدن قطعات جلوگیری می‌کند.

۶. تجهیزات پزشکی استریل:

سینی‌های بلیستر پزشکی (Medical blister trays)، که از پلاستیک ضخیم‌تر ساخته شده‌اند، برای بسته‌بندی وسایل پزشکی استریل مورد استفاده در بیمارستان‌ها به کار می‌روند.

مزایا

بسته‌بندی بلیستر مزایای متعددی نسبت به سایر روش‌های بسته‌بندی دارد.

۱. حفاظت فیزیکی/محیطی:

بسته‌بندی بلیستر محصول را در برابر عوامل خارجی مانند رطوبت، هوا، آلودگی و ضربه‌های شدید محافظت می‌کند. بلیسترهای مات نیز محصولات حساس به نور را در برابر اشعه ماوراء بنفش محافظت می‌کنند.

۲. ایمنی و امنیت:

بلیسترپک‌ها بسته‌بندی ضد دستکاری (Tamper Evident) هستند؛ به این معنی که اگر مانع ورودی آسیب ببیند، شواهد قابل مشاهده‌ای برای مصرف‌کننده فراهم می‌شود که نشان‌دهنده دستکاری است. همچنین، بسته‌بندی‌های بلیستر (به ویژه نوع صدفی) به دلیل دشواری باز شدن با دست، به عنوان بازدارنده سرقت در فروشگاه‌ها عمل می‌کنند.

۳. بازاریابی و نمایش:

بسته‌بندی شفاف بلیستر به مشتریان اجازه می‌دهد تا محصول را به طور کامل مشاهده کنند، که این امر به تصمیم‌گیری خرید کمک شایانی می‌کند. همچنین، پوشش پشتی یا کارت بلیستر، فضای کافی برای چاپ تبلیغات، برندسازی و اطلاعات محصول فراهم می‌کند.

۴. مقرون به صرفه بودن (Cost Savings):

بسته‌بندی بلیستر به دلیل ماهیت مواد و طراحی، یک روش مقرون به صرفه برای نمایش محصول است. استفاده از این روش، نیاز به مواد محافظتی اضافی (مانند کیسه‌های پلاستیکی یا کارتن‌های دیگر) را کاهش می‌دهد.

۵. بسته‌بندی گروهی با استفاده تکی (Unit Dose):

در بسته‌بندی‌های دارویی، هر دوز به صورت جداگانه مهروموم می‌شود، که این امر یکپارچگی و ماندگاری هر واحد را تضمین می‌کند. خروج یک محصول، به سایر محصولات آسیب نمی‌زند.

۶. حمل و نقل آسان (تراکم پذیر):

بسته‌بندی بلیستر در مقایسه با بسته‌بندی‌های شکل‌دهی سرد آلومینیومی، اندازه فشرده‌تر و متراکم‌تری دارد. این طراحی امکان انباشتگی آسان و مدیریت بهتر فضای انبارداری را فراهم می‌کند.

۷. قابلیت بازیافت:

مواد مورد استفاده در بسته‌بندی بلیستر، مانند PET و PVC، اغلب قابلیت بازیافت دارند، که به کاهش زباله‌های محیطی کمک می‌کند.

ماشین آلات بسته‌بندی بلیستر

فرآیند تولید بلیسترپک در ماشین‌آلات بسته‌بندی (Blisterline) به صورت خودکار و در سه مرحله اصلی انجام می‌شود.

فرآیند تولید

فرآیند ماشین بسته‌بندی بلیستر از طریق فرآیند شکل‌دهی-پر کردن-مهروموم کردن در ماشین‌آلات تخصصی انجام می‌گیرد.

۱. گرمایش و شکل‌دهی (Heating and Forming):

فیلم پلاستیکی (مانند PVC یا PET) گرم می‌شود تا نرم شود. سپس با فشار یا خلاء به شکل حفره‌های بلیستر در می‌آید. برای شکل‌های دشوارتر، از “پلاگ اَسیست” (plug-assist) استفاده می‌شود تا توزیع ضخامت دیواره یکنواخت باشد.

۲. پر کردن و مهروموم کردن (Filling and Sealing):

محصول (قرص، کپسول، قطعات الکترونیکی) به صورت دقیق در حفره‌ها پر می‌شود. سپس درپوش (معمولاً فویل آلومینیومی با لاک حرارتی) بر روی آن قرار گرفته و با حرارت و فشار مهروموم می‌شود.

۳. برش و اتمام (Cutting and Finishing):

بسته‌بندی‌های مهروموم شده به واحدهای منفرد یا ورق‌های بزرگ‌تر برش داده می‌شوند.

انواع ماشین آلات

انواع ماشین آلات ماشین‌آلات بسته‌بندی بلیستر در دو نوع اصلی روتاری (Rotary) و صفحه مسطح (Flat-plate) طراحی می‌شوند که بر اساس مکانیزم مهروموم کردن فویل درپوش تفاوت دارند. انتخاب ماشین مناسب به عواملی مانند نوع محصول، سرعت تولید و نیازهای حفاظتی بستگی دارد. به عنوان مثال:

• ماشین‌آلات دقیق خودکار (High-Precision Automated Machines): برای خطوط تولید با سرعت بالا در صنعت داروسازی توصیه می‌شوند تا دقت دوزینگ و استانداردهای بهداشتی حفظ شود.
• ماشین‌آلات بلیستر با سرعت بالا: برای تولید محصولات غذایی با گردش بالا ایده‌آل هستند.

جمع بندی

بسته‌بندی بلیستر به عنوان یک راهکار بسته‌بندی چندوجهی، نقش حیاتی در حفظ، نمایش و امنیت محصولات در بازارهای مختلف ایفا می‌کند. این روش از حفاظت فیزیکی و محیطی محصول (با استفاده از موادی نظیر PVDC، PCTFE و فویل آلومینیومی) تا ارتقاء امنیت (ضد دستکاری و ضد سرقت) و بازاریابی (نمایش واضح محصول) را پوشش می‌دهد. از طریق فرآیندهای پیشرفته‌ای مانند ترموفرمینگ و شکل‌دهی سرد، می‌توان بلیسترهایی متناسب با نیازهای خاص هر محصول تولید کرد.

برای بهبود فرآیند بسته‌بندی محصولات خود و اطمینان از ایمنی، کیفیت و جذابیت آن‌ها در بازار، صنایع وکیوم فرمینگ آرارات با بیش از ۲۵ سال تجربه در ارائه خدمات حرفه‌ای وکیوم فرمینگ و تولید انواع بسته‌بندی‌های بلیستر، آماده همکاری است. با تماس با کارشناسان مجرب این مجموعه، می‌توانید مشاوره‌های تخصصی دریافت کرده و بسته‌بندی بلیستر و قطعات وکیوم فرمینگ مورد نیاز خود را سفارش دهید.